آثار و برکات عزاداری و گریه بر سیدالشهدا علیه السلام

آثار و برکات عزاداری و گریه بر سیدالشهدا علیه السلام

«گریه» مظهر شدیدترین حالات احساسی انسان است، و علت‌ها و انگیزه‏های مختلفی دارد که هر یک از آنها نشان‌دهنده حالتی خاص است. در روایات، بعضی از انواع گریه تحسین شده و از صفات پسندیده بندگان پاکدل خداوند به حساب آمده است، و بعضی از انواع گریه مذموم شمرده شده است.

گریه، از حالات و انفعالات انسانی است که با مقدمه‏ای از اندوه و ناراحتی روانی به طور طبیعی به ظهور می‏رسد، و گاه ممکن است انگیزه‏اش هیجانات تند روانی باشد. مثل شوق و ذوقی که از دیدار محبوب پس از زمانی طولانی ناشی می‌شود. همچنین گاهی هم گریه کردن حاکی از عقاید مذهبی انسان است با این توصیف، از آنجایی که گریه عملی طبیعی و ای بسا غیر ارادی است؛ لذا نمی‌شود مورد امر و نهی و حسن و قبح قرار گیرد، بلکه آنچه که مورد حسن و قبح است، مقدمات و انگیزه‏های گریه می‏باشد. چنانکه گفته‏اند: «تو آنی که در بند آنی.»

در اینجا برای این که بدانیم گریه بر سیدالشهدا علیه السلام چگونه گریه‏ای است و چه تأثیرات و برکاتی می‏تواند داشته باشد، بهتر آن است که اشاره‏ای به انواع گریه کنیم تا بعد از آن، نوع گریه بر آن حضرت برایمان معلوم گردد.

1- گریه طفولیت: زندگی انسان با گریه شروع می‌شود که همان گریه، نشانه سلامت و تندرستی نوزاد است، و در واقع گریه در آن زمان، زبان طفل است .

2- گریه شوق: مانند گریه مادری که از دیدن فرزند گمشده خویش پس از چندین سال سرداده می‏شود . و این گریه‏ای است که از روی هیجان و احیاناً جهت سرور و شادی به انسان دست می‏دهد.

3-گریه عاطفی و محبت: محبت از عواطف اصیل انسانی است که با گریه انس دیرینه دارد. مثلاً محبت حقیقی به خداوند حسن آفرین است و برای قرب به او باید اشک محبت ریخت.

4-گریه معرفت و خشیت: انجام عبادات خالصانه و تفکر در عظمت آفرینش و کبریایی خداوند، و همچنین اهمیت تکالیف و مسئولیت‌های انسانی باعث می‏گردد که نوع خاصی از خوف، در درون انسان ایجاد شود و این خوف، خوفی است که از روی معرفت به خداوند و تهذیب نفس به دست می‏آید که «خشیت» نامیده می‌شود.

5-گریه ندامت: از عوامل اندوه‌زدایی که منجر به گریه می‏ گردد، محاسبه نفس و حسابرسی شخصی است، و همین حسابرسی باعث می‏شود که انسان به گذشته خود فکر کند و با حسابرسی، جبران کوتاهی و خطاها را بکند و اشک حسرت و ندامت از چشمانش جاری نماید، این گریه، نتیجه توبه و بازگشت به خداست.

اشک می‌غلتد به مژگانم به جرم رو سیاهی         ای پناه بی پناهان، مو سپید روسیاهم

روز و شب از دیدگان اشک پشیمانی فشانم         تا بشویم شاید از اشک پشیمانی گناهم

6-گریه پیوند با هدف:گاهی قطره‏های اشک انسان، پیام آور هدف‌هاست. گریه بر شهید از این نوع گریه است. گریه بر شهید خوی حماسه را در انسان زنده می‏کند و گریستن بر سیدالشهدا علیه السلام خوی حسینی را در انسان احیا می‏کند، و خوی حسینی چنان است که نه ستم می‏کند و نه ستم می‏پذیرد. آن کسی که با شنیدن حادثه کربلا قطره اشکی از درون دل بیرون می‏فرستد، صادقانه این پیوند با هدف والای سیدالشهدا علیه السلام را بیان می‏کند.

7-گریه ذلت و شکست:گریه افراد ضعیف و ناتوانی که از رسیدن به اهداف خود مانده‏اند و روح و شهامتی برای پیشرفت در خود نمی‏بینند.

با ذکر این مطلب، حال باید بررسی کرد که گریه بر حسین علیه السلام از چه نوع گریه است. هر کس با اندک توجهی خواهد دانست که گریه بر حسین علیه السلام گریه محبت است، آن محبتی که در دل‌های عاشقانش به ثبت رسیده است. گریه بر او، گریه شوق است، زیرا قسمت زیادی از حماسه‏های کربلا، شوق آفرین و شورانگیز است و به دنبال آن سیلاب اشک شوق به خاطر آن همه رشادت، فداکاری، شجاعت و سخنرانی‌های آتشین مردان و زنان به ظاهر اسیر، از دیدگان شنونده سرازیر می‏گردد و نیز گریه معرفت و پیوند با هدف متعالی و انسان ساز او است؛ و به تعبیر امام خمینی(ره) گریه سیاسی است که فرمود: «ما ملت گریه سیاسی هستیم، ما ملتی هستیم که با همین اشک‌ها، سیل جریان می‏دهیم و سدهایی را که در مقابل اسلام ایستاده است خرد می‏کنیم.»

هزار سال فزون شد ز وقعه عاشورا        ولی ز تعزیه هر روز، روز عاشوراست

هیهات که گریه بر حسین علیه السلام گریه ذلت و شکست باشد، بلکه گریه پیوند با سرچشمه عزت است، گریه امت نیست، که گویا است، گریه سرد کننده نیست، که حرارت بخش است، گریه بزدلان نیست، که گریه شجاعان است، گریه یأس و ناامیدی نیست که گریه امید است، و بالاخره گریه معرفت است و گریه معرفت در عزای حسین علیه السلام از انحراف و تحریف در قیام آن حضرت جلوگیری می‌کند و شاید به همین جهت باشد که در فضیلت گریه بر سیدالشهدا علیه السلام روایات متعددی وارد شده است. از آن جمله، روایتی است که امام صادق علیه السلام فرمود: «گریه و بی‌تابی در هر مصیبت برای بنده مکروه است، مگر گریه بر حسین بن علی علیه السلام که اجر و ثواب نیز دارد.»(1)

گریه و عزاداری برای سیدالشهدا علیه السلام دارای آثار و برکات مهمی است که به برخی از آنها اشاره می‏شود:

حفظ رمز نهضت حسینی

از ارزنده‏ترین آثار و برکات مجالس عزاداری و گریه بر ابی عبدالله حسین علیه السلام حفظ رمز نهضت حسینی است.

به راستی؛ چرا در دوران منحوس سلاطین و پادشاهان جور از برپایی مجالس عزای اهل‌بیت علیهم السلام به خصوص سالار شهیدان جلوگیری می‌شد؟ آیا نه این است که عزای حسینی و امامان شیعه، سبب می‌شود که سخنوران و دانشمندان متعهد و انقلابی، مردم را از ظلم‏های حکومت‌ها آگاهی دهند و انگیزه قیام آن حضرت که امر به معروف و نهی از منکر است به اطلاع مردم برسد؟

آری، اینگونه مجالس، آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌هایی است که به بهترین روش و زیباترین اسلوب مردم را به سوی دین خوانده و عواطف را آماده می‏کند و جاهلان و بی‏خبران را از خواب سنگین غفلت بیدار می‏سازد و نیز در این مجالس است که مردم، دیانت را همراه با سیاست، از مکتب حسین بن علی علیه السلام می‏آموزند.

گریه بر سیدالشهدا علیه السلام و تشکیل مجالس عزای حسینی نه تنها اساس مکتب را حفظ می‏کند، بلکه باعث می‏گردد شیعیان با حضور در این مجالس از والاترین تربیت اسلامی برخوردار شده و در جهت حسینی شدن رشد و پرورش یابند.

کدام اجتماعی است که در عالم چنین اثری را از خود بروز داده باشد؟ کدام حادثه‏ای است مانند حادثه جانسوز کربلا که از دوره وقوع تاکنون و بعدها بدینسان اثر خود را در جامعه بشریت گذارده، و روز به روز دامنه آن وسیع‌تر و پیروی و تبعیت از آن بیشتر گردد؟ از این رو باید گفت که در حقیقت مراسم عزاداری حافظ و زنده نگهدارنده نهضت مقدس امام حسین علیه السلام و در نتیجه حافظ اسلام و ضامن بقای آن است .

تشکیل مجالس عزاداری حسین، نه تنها اساس مکتب را حفظ کرده و می‏کند بلکه به علاوه سبب آن گردید که شیعیان با حضور در این مجالس از والاترین تربیت اسلامی برخوردار شده و در جهت حسینی شدن رشد و پرورش یابند.

«موریس دوکبری» می‏نویسد: «اگر مورخین ما، حقیقت این روز را می‏دانستند و درک می‏کردند که عاشورا چه روزی است، این عزاداری را مجنونانه نمی‌پنداشتند. زیرا پیروان حسین به واسطه عزاداری حسین می‏دانند که پستی و زیر دستی و استعمار را نباید قبول کنند. زیرا شعار پیشرو و آقای آنان تن به زیر بار ظلم و ستم ندادن است.

قدری تعمق و بررسی در مجالس عزاداری حسین نشان می‏دهد که چه نکات دقیق و حیات بخشی مطرح می‌شود، در مجالس عزاداری حسین گفته می‌شود که حسین علیه السلام برای حفظ شرف و ناموس مردم و بزرگی مقام و مرتبه اسلام، از جان و مال و فرزند گذشت و زیر بار استعمار و ماجراجویی یزید نرفت؛ پس بیایید، ما هم شیوه او را سرمشق قرار داده از زیر دستی استعمار گرایان خلاصی یابیم و مرگ با عزت را بر زندگی با ذلت ترجیح دهیم...»(2)

ازدیاد محبت به امام، و تنفر از دشمنان آن حضرت

سوزی که از دل سوخته عاشقان سیدالشهدا علیه السلام به چشم سرایت کرده و از مجاری دو چشم آنها به صفحه رخسار وارد می‌شود، مراتب علاقه و اخلاص و دلبستگی به خاندان وحی و رسالت را می‏رساند و این عمل اثری مخصوص در ابقای مودت و ازدیاد محبت دارد.

گریه بر حضرت سیدالشهدا علیه السلام از مواردی است که هیچ انسانی از فرط دلسوزی و انقلاب، طاقت بردباری و تحمل در برابر استماع مصائب او را ندارد، و این گریه و بیقراری، علاوه بر ازدیاد محبت و مهر و مودت، موجب کثرت تنفر و بیزاری از دشمنان و قاتلان آن حضرت شده و موجب برائت دوستداران این خانواده از دشمنان ایشان می‏گردد.

گریه با آگاهی و معرفت بر امام حسین علیه السلام، در واقع، اعلام انزجار از قاتلان اوست و این تبری از آثار برجسته گریه بر امام حسین علیه السلام است زیرا مردم به ویژه افرادی که دارای شخصیت هستند از گریه کردن در برابر حوادث تا سر حد امکان امتناع می‏ورزند، و تا شعله درونی آنان به مرتبه انفجار نرسد حاضر به گریه کردن مخصوصاً در برابر چشم دیگران نیستند، این گریه و عزاداری ابراز کمال تنفر در برابر تعدی و تجاوز و ستمگری و پایمال نمودن حقوق جامعه و به ناحق تکیه زدن بر مسند حکومت آنان می‏باشد.

آشنایی با حقیقت دین و نشر آن

یکی دیگر از آثار و برکات مجالس عزاداری سیدالشهدا علیه السلام این است که مردم در سایه مراسم عزاداری به حقیقت اسلام آشنا شده و بر اثر تبلیغات وسیع و گسترده‏ای که همراه با این مراسم انجام می‏گیرد، آگاهی توده مردم بیشتر شده و ارتباطشان با دین حنیف محکم‌تر و قوی‌تر می‏گردد. چه این که قرآن و عترت دو وزنه نفیسی هستند که هرگز از یکدیگر جدا نمی‏شوند و این آگاهی در اقامه ماتم و مراسم سوگواری عترت رسول اکرم صلی الله علیه و آله به خصوص امام حسین علیه السلام به آحاد مردم داده خواهد شد.

آمرزش گناهان

ریان بن شبیب از امام رضا علیه السلام روایت کرده که فرمود: «ای پسر شبیب، اگر بر حسین علیه السلام گریه کنی تا آن که اشک چشمت بر صورتت جاری شود، خداوند گناهان کوچک و بزرگ، و کم یا زیاد تو را می‌آمرزد.»(3)

و نیز فرمود: «گریه کنندگان باید بر کسی همچون حسین علیه السلام گریه کنند، زیرا گریستن برای او گناهان بزرگ را فرو می‏ریزد.»(4)

سکونت در بهشت

امام باقر علیه السلام فرمود: «هر مؤمنی که در سوگ حسین علیه السلام اشک دیده ریزد، به حدی که بر گونه‏اش جاری گردد، خداوند او را سالیان سال در غرفه‏های بهشت مسکن می ‏دهد.»(5)

و نیز امام صادق علیه السلام فرمود: «هر کس درباره حسین علیه السلام شعری بخواند و گریه نماید و یک نفر را بگریاند، بهشت برای هر دوی آنها نوشته می‏شود. کسی که حسین علیه السلام نزد او ذکر شود و از چشمش به مقدار بال مگسی اشک آید، اجر او نزد خداست و برای او جز به بهشت راضی نخواهد شد.»(6)

و نیز فرمود: «هر کس که در عزای حسین علیه السلام بگرید یا دیگری را بگریاند و یا آن که خود را به حالت گریه و عزا درآورد، بهشت بر او واجب می‏شود.»(7)

شفا یافتن

یکی دیگر از آثار و برکات مجالس عزاداری حضرت سیدالشهدا علیه السلام شفا گرفتن است. به طوری که بارها دیده‏ایم و شنیده‏ایم که بعضی از عزاداران و گریه کنندگان بر حسین علیه السلام شفا گرفته‏اند.

نقل است که مرجع بزرگ شیعه مرحوم آیة الله العظمی بروجردی در سن نود سالگی دارای چشمانی سالم بودند که بدون عینک خطوط ریز را هم می‏خواندند و می‏فرمودند: این نعمت را مرهون وجود مبارک حضرت ابی عبدالله الحسین علیه السلام هستم: و قضیه را چنین نقل می ‏فرمودند:

در یکی از سال‌ها در بروجرد بودم، به چشم درد عجیبی مبتلا شدم که بسیار مرا نگران ساخته بود. معالجه پزشکان فایده‏ای نکرد و درد چشم هر روز بیشتر و ناراحتی من افزونتر می‏گردید، تا این که ایام محرم شد. در ایام محرم آیة الله فقید، دهه اول را روضه داشتند و دسته‏های مختلف هم در این عزاداری شرکت می‏کردند. یکی از دسته‏هایی که روز عاشورا به خانه آقا وارد شده بود، «هیئت گِلگیرها» است که نوعاً سادات و اهل علم و محترمین هستند، در حالی که هر یک حوله سفیدی به کمر بسته‏اند، سر و سینه خود را گل آلود کرده و به طور بسیار رقت بار و مهیج و در عین حال با سوز و گداز فراوان و ذکری جانسوز آن روز را تا ظهر عزاداری می‌کنند. آقا فرمودند:

«هنگامی که این دسته به خانه من آمدند و وضع مجلس با ورود این هیئت هیجان عجیبی به خود گرفته بود من هم در گوشه‏ای نشسته و آهسته آهسته اشک می‏ریختم و در این بین هم مقداری گِل از روی پای یکی از همین افراد گلگیر برداشته و بر روی چشم‌های ملتهب و ناراحتم کشیدم، و به برکت همین توسل، چشمانم خوب شد و امروز علاوه بر این که متبلا به درد چشم نشدم، از نعمت بینایی کامل برخوردارم، و به برکت حضرت امام حسین علیه السلام احتیاج به عینک هم ندارم.» با این که همه قوای جسمانی ایشان تحلیل رفته بود با این وجود تا آخرین ساعات زندگانی از بینایی کامل برخوردار بودند.

گریه کننده بر حسین، در قیامت گریان نیست

رسول اکرم صلی الله علیه و آله به فاطمه زهرا علیهاالسلام فرمود: «هر چشمی در روز قیامت گریان است مگر چشمی که برای مصائب حسین علیه السلام گریه کرده باشد، چنین کسی در قیامت خندان و شادان به نعمت‏های بهشتی است.»(8)

آن روز دیده‏ها همه گریان شود ز هول         جز چشم گریه کرده به سوگ و عزای او

امان از سکرات موت و آتش دوزخ

مسمع گوید: حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: آیا متذکر می‌شوی با حسین چه کردند؟ عرض کردم: آری، فرمود: آیا جزع و گریه می‏کنی؟ گفتم: آری، به خدا سوگند گریه می‏کنم و آثار غم و اندوه در صورتم ظاهر می‏شود حضرت فرمود: «خدا اشک چشمت را رحمت کند. آگاه باش که تو از آن اشخاصی هستی که از اهل جزع برای ما شمرده می‏شوند، به شادی ما شاد و به حزن ما محزون و اندوهناک می‏گردند. آگاه باش که به زودی هنگام مرگ، پدرانم را بر بالین خود حاضر می‏بینی، در حالی که به تو توجه کرده و ملک‌الموت را درباره تو بشارت می‌دهند، و خواهی دید که ملک الموت در آن هنگام از هر مادر مهربان به فرزندش، مهربانتر است.» سپس فرمود: «کسی که بر ما اهل‌بیت به خاطر رحمت و مصائب وارده بر ما گریه کند، رحمت خدا شامل او می‏شود قبل از این که اشکی از چشمش خارج گردد؛ پس زمانی که اشک چشمش بر صورت جاری شود اگر قطره‏ای از آن در جهنم بریزد، حرارت آن را خاموش کند، و هیچ چشمی نیست که گریه کند بر ما مگر آن که با نظر کردن به کوثر و سیراب شدن با دوستان، خوشوقت می‏گردد.»(9)

با توجه به این روایت شریف باید گفت: جایی که آتش جهنم که قابل مقایسه با آتش دنیا نیست و به وسیله گریه بر حسین علیه السلام خاموش و برد و سلام گردد، پس اگر در موردی، آتش ضعیف دنیا عزادار حسینی را نسوزاند جای تعجب نیست .

واقعه‌ای عجیب

سید جلیل مرحوم دکتر اسماعیل مجاب(داندانساز) عجایبی از ایام مجاورت در هندوستان که مشاهده کرده بود نقل می‏کرد، از آن جمله می‏گفت: عده‏ای از بازرگانان هندو (بت پرست) به حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام معتقد و علاقه‌مندند و برای برکت مالشان با آن حضرت شرکت می‏کنند، یعنی در سال مقداری از سود خود را در راه آن حضرت صرف می‏کنند. بعضی از آنها روز عاشورا به وسیله شیعیان، شربت و پالوده و بستنی درست کرده و خود به حال عزا ایستاده و به عزاداران می‏دهند، و بعضی آن مبلغی که راجع به آن حضرت است را به شیعیان می‏دهند تا در مراکز عزاداری صرف نمایند.

یکی از آنان را عادت چنین بود که همراه سینه زن‌ها حرکت می‏کرد و با آنها به سینه زدن مشغول می‌شد. وقتی از دنیا رفت، بنا به مرسوم مذهبی خودشان، بدنش را با آتش سوزانیدند تا تمام بدنش خاکستر شد جز دست راست و قطعه‏ای از سینه‏اش که آتش، آن دو عضو را نسوزانیده بود.

بستگان آن دو عضو را آوردند نزد قبرستان شیعیان و گفتند: «این دو عضو راجع به حسین شماست.»(10)

تأثیر شعر سرودن در عزای حسینی

امام صادق علیه السلام فرمود: «کسی نیست که برای حسین علیه السلام شعری بسراید و گریه کند یا بگریاند مگر این که خداوند بهشت را بر او واجب کرده و گناهانش را می‏آمرزد.»(11)

پی‌نوشت‌ها:

1- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 10 ص 393

2- بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 44 ص 284

3- منتخب کامل الزیارات، ابن قولویه، ص 165

4- منتخب کامل الزیارات، ابن قولویه، ص 168

5- جلاء العیون، علامه مجلسی، ص 462

6- بحارالانوار، علامه مجلسی، ج 44 ص 293

7- وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 10 ص 397

8- داستانهای شگفت، آیت الله شهید دستغیب، ص 9

9- اختیار معرفة الرجال، شیخ طوسی، 89

10-خلاصه ای از مقاله عاشورا، نوشته جواد محدثی .